Jacob TV – Views from a Dutch Train

Een mooiere hommage aan de Nederlandse trein is moeilijk denkbaar. In een minimalistisch stuk voor 2 accordeons (er is ook een versie voor 2 piano’s) laat Jacob TV het landschap voorbijtrekken. Een stuk met vaart, kedeng, kedeng en humor. Het is niet zijn enige treinstuk. Op zijn werkenlijst staat ook het orgelstuk Fanfare voor een middeleeuwse stoomtrein. Jammer genoeg konden wij geen opname achterhalen.

Jan Peter de Graaff – De Grens

Componist Jan Peter de Graaff groeide op in Terschelling. Aan de wal raakte hij gegrepen door treinen. Je kunt gerust stellen dat hij een spoorwegfanaat is. Hij weet alles over de verschillende typen treinen die ons land doorkruisen. Ook componeert hij het liefst in een rijdende trein, met zijn dalurenkaart voor de eerste klas op zak. Hij situeerde zijn kameropera De grens in het station van Eijsden, waar de naar Nederland uitgeweken Duitse Keizer Wilhelm II in 1918, kort na het eind van de Eerste Wereldoorlog, 24 uur heeft vastgezeten, in afwachting van zijn aanvraag voor politiek asiel. Sopraan Eva Kroon speelde precies honderd jaar later de rol van de keizer in de opera van De Graaff, met een plaksnor onder haar neus.

Reza Namavar – De trein naar Norilsk

De industriestad Norilsk ligt boven de poolcirkel in Rusland en staat bekend om de winning van nikkel, koper en palladium. De verstikkende vervuiling en extreme weersomstandigheden maken het leven er loodzwaar. Componist Reza Namavar koestert een bijna manische fascinatie voor gebieden waar vrijwel niemand komt. Hij spendeerde een fortuin om de meest afgelegen eilanden in de Grote Oceaan af te reizen. In zijn verbeelding nam hij de trein naar Norilsk. In 2008 bracht hij in een stuk voor Het Gelders Fanfare Orkest verslag uit.

Guus Janssen – Walden Pond with passing train

Het meer Walden Pond ligt in Concord, Massachusetts en is bekend geworden dankzij de Amerikaanse schrijver en filosoof Henry David Thoreau. Van 1845 tot 1847 schreef hij in zijn hut aan de rand van dat meer het meesterwerk Walden or Life in the Woods, met rake kanttekeningen bij ons meestal door materialisme gedreven bestaan. Het inspireerde Guus Janssen tot een evocatief pianostuk, dat tevens een mooie hommage is aan de componist Charles Ives. Tegen het eind laat Guus Janssen een jazzy trein voorbij rijden. De jonge pianist Rutger Jansen (geen familie, één s) speelt het bijzonder mooi. Een opname van het Lentefestival van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag.

Corrie van Binsbergen – De trein naar Ulan Bator

Net als Reza Namavar ondernam ook Corrie van Binsbergen een verre treinreis dwars door Rusland: naar Ulan Bator in Mongolië. Toen zij haar stuk schreef hoefde je vanuit Amsterdam voor het traject van ruim 8000 kilometer maar één keer over te stappen: in Moskou om de Trans-Mongolië Express te nemen. Je kon al na 8 dagen op de eindbestemming uitstappen. Op 31 maart, in TivoliVredenburg, speelde het Utrechts Conservatorium Large Ensemble het knetterend vitale stuk onder leiding van de componist zelf. We delen het hele concert.

Theo Loevendie – On the Train

Een geestig pianostuk van Theo Loevendie uit 1992. Het is na een ruime minuut alweer voorbij. Maar hij laat een ouderwetse stroomtrein overtuigend op gang komen. Je ziet het voor je. Met Ralph van Raat achter de piano.

Thomas Bensdorp – Drie Hollandse scènes

Tot in de jaren zeventig werden de slagbomen van een spoorwegovergang door de overwegwachter handmatig opengedraaid. De componist Thomas Bendsdorp vond in het archief beelden van een overwegwachteres die een boer met zijn koeien veilig over het spoor loodst. in zijn compositie bij deze filmbeelden krijgt zangeres Sterre Konijn begeleiding van live-electronics. Een betoverend effect: met het opendraaien van de slagbomen lijkt het alsof een speeldoosje wordt aangedreven. Het is een deel uit zijn Drie Hollandse scènes (2016), een van nostalgie vervuld meesterwerk, waarvan online helaas alleen een trailer is te zien.

Peter van Onna – Rain, Steam and Speed

Peter van Onna baseerde zijn orkestwerk Rain, steam and speed uit 1994 op het gelijknamige schilderij uit 1884 van de Engelse schilder William Turner. “Op dit schilderij, dat een druilerig Engels landschap uitbeeldt, is voor het eerst een stoomlocomotief afgebeeld. Deze loc wordt voorgesteld als niet meer dan een zwarte veeg. Toch brengt deze suggestie van beweging en vaart in het statische landschap een enorme spanning teweeg, die ik in mijn muziek heb proberen te vangen.”

Joey Roukens – In Transit

Joey Roukens: “In Transit (2014) is een 15 minuten durend stuk voor strijkkwartet en slagwerk, waarin de muziek klinkt alsof zij voortdurend in ontwikkeling is, als een soort eindeloze zoektocht naar stabiliteit, die pas in de laatste 5 minuten bereikt wordt. De eerste tien minuten zijn uiterst energiek, levendig en met een sterk ritmisch element, vol syncopen die wellicht associaties oproepen met rock en electronische dance muziek. Door het aanhoudende voorwaartse momentum van de muziek is het alsof de luisteraar onderweg (in transit) is op een reis en hij weet niet wat zijn bestemming zal zijn.”

Joey Roukens – Ritje

Roukens: “Het stukje laat zich beluisteren als een snel ritje (bepaal zelf maar in
welk voertuig, de trein, de auto, de bakfiets, iets anders...) waarbij
je de omgeving en het landschap om je heen steeds ziet veranderen,
soms subtiel, soms heel duidelijk. Belangrijk is dat het met energie en
pit gespeeld wordt.”

Richard Rijnvos – NY Concerto, Gran Central Dance (eerste deel)

NYConcerto : for piano and chamber orchestra (2004-2006). “Het is januari 1924 en George Gershwin keert per trein terug uit Boston, waar hij de première van zijn musical Sweet Little Devil heeft bijgewoond. Nieuwe thema's sluimeren in zijn geest voor een stuk dat hij nog moet schrijven. Onbewust vermengen ze zich met het ratelende geluid van de rijtuigen. Slechts drie weken heeft hij voor zijn bijdrage aan het concert van het Paul Whiteman Orchestra. Tegen de tijd dat zijn trein het Grand Central Station van Manhattan binnen dondert, ontvouwt het definitieve plot van zijn Rhapsody in Blue zich.”

Richard Rijnvos – Geschwindigkeit for big band (2017)

Richard Rijnvos baseerde Geschwindigkeit op de gelijknamige film van Edgar Reitz. Rijnvos: “Gemaakt in 1963, is deze non-verbale zwart-witfilm een cinematografische exploratie die traditionele technieken van narratieve filmmaken negeert. Het wijst een traditioneel scenario of script af ten gunste van een partituur, alsof het een muzikale compositie is. Met in totaal 347 opeenvolgende shots, dicteert het gelijktijdige parameters, zoals beeldbeschrijving, beelddynamiek (beweging van de camera en/of de cameraman), snelheid, panning, intensiteit, contrast, helderheid, aantal frames, en uiteindelijk, duur, tot op de milliseconde nauwkeurig.

De film opent met rustige elementen geschoten in de natuur: het glinsterende oppervlak van de zee, de rigiditeit van steenhopen en steengroeven, langzaam wuivend gebladerte. Geleidelijk wordt er meer snelle beweging geïntroduceerd: een vallende steen, voorbijvliegende vogels, golven die op rotsen crashen. Plotseling verschijnt er een gashouder; vanaf dat moment confronteert de film de kijker met bruggen, havens, kranen, bouwplaatsen en talloze andere industriële beelden. Eenmaal in deze wereld van technologische innovatie, lijkt er geen weg terug. Zowel het ritme als het tempo van de beelden wordt steeds sneller, tot het punt dat een "lange rit in een snel apparaat" wordt samengeperst in slechts enkele seconden. De film eindigt met het ironische gevolg van oncontroleerbare versnelling: uiteindelijk flitsen de beelden zo snel voorbij dat ze volledig statisch worden. Op dit punt falen onze ogen en hersenen om details te registreren: uiteindelijk blijven we achter met de verblindende witte gloed van het lege projectiescherm.

Geschwindigkeit richt zich op het begrip snelheid in een naoorlogs tijdperk, en meer specifiek, op het toenemende bewustzijn van versnellende tijd. Van alle disciplines in de kunst zijn het medium film - vanwege zijn technische mogelijkheden - en dat van muziek verreweg de meest ideale en overtuigende middelen om snelheid te verbeelden. De combinatie van de twee resulteert in een zintuiglijke ervaring die groter is dan de som der delen.”

Joost Buis – Steam

Met de David Kweksilber Big Band. Uit een recensie: “Een stuk dat al stomend zijn naam waarmaakt, geïnspireerd op Duke Ellington en andere componisten die zich door het geluid van treinen lieten inspireren. Het begint met het geluid van een stoomtrein die langzaam op gang komt, geholpen door de stappen van de tapdanser. Gekke maatsoorten, vraag en antwoord tussen de trombonisten en de tapdanser. Gaandeweg doen niet alleen trombonisten, maar ook andere blazers mee aan het stoomgeluid. Toch spelen ze niet te hard. Met gesproken tekst, zang, xylofoon en tapdans wordt het stuk afgesloten, waarna nog een toegift volgt met een bruisend samenspel.”

Annette Kruisbrink – Intercity for 6 Guitars

Een treinreis samengevat voor 6 gitaren.

Rita Hijmans - We Travel Like Other People

We travel like other people (2000). Uitgevoerd door Het Leids Projektkoor, onder leiding van Davis Salinas, klarinet. Henri Blok, basklarinet. Miquel Bernat, vibrafoon. Het stuk is te horen vanaf 0:47:32 in de speciaal aan Rita Hijmans gewijde uitzending van de Concertzender.