Het festival November Music geeft elk jaar monografieën uit over Nederlandse componisten. In 2016 wijdde Joep Christenhusz een monografie aan Willem Jeths, in dat jaar nog Componist des Vaderlands. Scale – le tombeau de Mahler komt uitgebreid aan de orde:

“Scale – le tombeau de Mahler betrof een opdrachtwerk voor het Koninklijk Concertgebouworkest. Het gezelschap vroeg Jeths om voor de Mahler-jaren 2010-11 een kort symfonisch stuk te schrijven en daarin een anekdote uit Mahlers leven te verwerken. De aanvankelijke suggestie om ‘iets’ te doen met de ontmoeting tussen Mahler en Sigmund Freud wees hij resoluut van de hand. ‘Ik vond het beeld van Mahler, rondlopend in Leiden en pratend over zijn huwelijksproblemen, niet dramatisch en interessant genoeg om als achterliggend idee te gebruiken.’

In de Alma-biografie van Oliver Hilmes las Jeths echter over een andere ingrijpende gebeurtenis in Mahlers leven: in februari 1908 verblijft het echtpaar in New York als ze op hun kamer in het Hotel Majestic lawaai horen op straat. Vanuit het raam zien ze vanaf Central Park een rouwstoet naderen. Een grote mensenmassa begeleidt de in het harnas gestorven brandweerman Charles W. Kruger naar zijn laatste rustplaats. Vlak voor het hotel houdt de menigte stil. De korpschef geeft een toespraak die wordt besloten met een doffe tromslag, en de processie zet zich weer in gang. Het tafereel greep Mahler dermate aan dat hij ernaar zou verwijzen in zijn Tiende. In de opening van de finale weerklinkt in een gedempte grote trom en een korzelig tuba-motief de herinnering aan de bewuste februaridag. Tegelijk laat zich in de passage een luguber voorgevoel van Mahlers eigen dood beluisteren.

‘Die maten zijn metaforisch voor de laatste jaren van Mahlers leven’, aldus Jeths. ‘Hij leefde constant in de schaduw van de dood. Zijn dochtertje Putzi was in 1907 overleden, hij wist dat hijzelf aan een ernstige hartkwaal leed en ik ben ervan overtuigd dat hij zijn eigen einde voelde naderen.

De partituur van Scale – le tombeau de Mahler (in de Eerste symfonie omgedoopt tot ‘Wie ein Kondukt’) staat dan ook bol van de archetypische verwijzingen naar leven en dood. Stijgende lijnen in de strijkers en het hout zijn een klinkend symbool voor de trappen die ieder mens in het leven moet bestijgen, waarna het inmiddels bekende tutti-akkoord de paniek over de onvermijdelijkheid van het sterven verklankt. Amper drie maten later leiden tuba en trom naar een ‘marcia funebre’. Het plechtige ritme in de snaredrum herinnert vaag aan de trompetsignalen uit Mahlers Vijfde symfonie, de in de foyer opgestelde kopersectie aan het Fernorches- ter uit diens Tweede.

Jeths: ‘Het is een dubbelzinnige passage. Enerzijds betreft het hier natuurlijk een rouwstoet, vandaar ook de tonale harmonieën. Het moet echt klinken als ee marching band. Maar de onstoffelijke klank van het Fernorchester verwijst eveneens naar het Jenseits: het volkomen raadselachtige dat voorbij de dood ligt.’

Des te dramatischer is het moment waarop een enkele trompet zich uit het ensemble losmaakt om op de drempel van de concertzaal een breed welvende solo af te steken. ‘In de Grote Zaal van Het Concertgebouw werkte dat prachtig, alsof er een stem vanuit het hiernamaals tot de levenden sprak.’ ”