De Dag van de Componist

Remy: “Op de Dag van de Componist ben ik bij de onthulling van de Grootste Grafische Partituur. Het uitrollen van de 400 meter lange partituur begint op station Utrecht Centraal en loopt door tot Tivoli Vredenburg. Ik ga enthousiast juichen en de kinderen aanmoedigen. Daar heb ik veel zin in. Ik vervulde een coördinerende rol tussen de organisatie en de Utrechtse Muziekschool, waar kinderen in hun muzieklessen een deel van de partituur hebben gemaakt. Hun aandeel mogen ze zelf uitvoeren.”

Anne-Maartje: “Ik lever vanuit Stichting In de Knop een bijdrage aan de Dag van de Componist met een concert in de Havikconcerten, het jaarlijkse openluchtfestival met klassieke muziek in Amersfoort. We presenteren daar al vijf jaar een concert met de muziek van ‘onze kinderen’. Dit jaar valt het samen met de Dag van de Componist, maar ook met de activiteiten rond 150 jaar Mondriaan. Daarom hebben wij zes componisten, van 8 tot 18 jaar, uitgedaagd om een nieuw stuk te baseren op Mondriaan. Daar zijn ze bloedserieus mee bezig. De stukken brengen ze, samen met mij, in première (op 18 juni om 13:00 uur).”

“We zijn er al achter gekomen dat die jonge componisten meer kunnen dan je denkt, en toch verbazen ze me telkens weer met hun aanpak. Eén zo'n jochie van acht had Broadway Boogie Woogie van Mondriaan uitgeprint en er een raster van vakjes overheen gelegd. Elk vakje valt in een kleur van Mondriaans doek en elke kleur heeft hij gekoppeld aan één noot. Omdat het schilderij uit vier kleuren bestaat, heeft hij een partij geschreven die is gebaseerd op die vier noten. Ik moet er een boogiewoogie-thema onder spelen. Hij speelt op de tel, precies wanneer er een vakje komt, de noot van die kleur. Dat vindt hij heel moeilijk, maar het moet precies zo, want dat past bij Mondriaan.”

“Een andere jongen, van een jaar of 18, heeft de lijn die zijn blik volgt over een schilderij van Mondriaan genomen als uitgangspunt. Aan de hand daarvan heeft hij de verschillende kleuren omgezet in muziek. Ze combineren muziek en beeldende kunst allemaal op hun eigen manier. En dat verbluft me, want ze zijn superjong.”

Stichting In de Knop

Via Stichting in de Knop geven Anne-Maartje en Remy niet alleen componeerlessen. Ze organiseren jaarlijks De Jongste Componistendag en geven workshops, zoals So you think you can write a Strijkkwartet met het Ragazze Quartet. Anne-Maartje: “Bij zulke workshops laten jonge componisten en hun ouders regelmatig weten dat ze al jaren naar zoiets op zoek waren. Voor ons een mooie bevestiging dat we voorzien in een behoefte.”

Remy: “Tot nu toe was de compositiewedstrijd van het Nederlands Blazers Ensemble de enige activiteit om kinderen aan te zetten tot componeren. Ik vind het NBE fantastisch en ze doen waanzinnig goede dingen, maar het is wel meteen een wedstrijd en dan gaat het niet meer alleen om componeren. Bij ons kom je echt voor het componeren zelf. En dat is geen competitie. Daar kan niemand de beste in zijn.”

Hoe komt het dat er geen workshops voor componisten waren? Anne-Maartje: “Als je piano studeert, gaan ze er vanuit dat je ook les gaat geven. Daar krijg je coaching in. Als componist word je niet opgeleid tot docent, want weinig componisten geven les. Veel mensen denken ook dat componeren iets ingewikkelds is waar je niet aan kunt beginnen als je 4 bent. Dat is natuurlijk grote onzin.”
Remy: “Ik merk vaak dat veel, vooral oudere, componisten een lage dunk hebben van het lesgeven.”
Anne-Maartje: “Maar aan de andere kant zijn er ook steeds meer mensen juist wel heel erg geïnteresseerd.”

De kunst van het lesgeven

Is er een verschil tussen het lesgeven aan kinderen of aan volwassenen? Remy: “Nee, je hebt het eigenlijk altijd over dezelfde technische onderwerpen. Het intuïtie-stukje van componeren ontwikkelt zich gaandeweg, maar de technische vaardigheden kun je onderwijzen. Daarin heb ik het eigenlijk altijd over dezelfde onderwerpen, op alle niveaus. Maar op elk niveau tackel je een onderwerp natuurlijk net iets anders.

Met een conservatoriumstudent kun je veel meer de diepte ingaan, want die heeft meer bagage dan een kind van 8. Maar het maken van een vormschema is voor iedereen hetzelfde. Sommige dingen gaan jonge kinderen zelfs makkelijker af, omdat ze nog geen kader hebben van ‘Dit is wat muziek moet zijn’.”

Anne-Maartje: “Je leert van lesgeven ontzettend veel. Of het nou een kind van 4 is of een student van 25, ze stellen allemaal vragen waar je echt over na moet denken. Het enige verschil is dat een jong kind zelf nog geen noten kan schrijven. Voor de kleintjes noteer ik hun muziek meestal aan het eind van een compositieproces. Ik vraag ze wel hun eigen notenschrift te ontwikkelen. Dat kan met kleurtjes, letters, tekeningen of symbolen, zolang ze het zelf maar snappen. Maar de gesprekken die je hebt, of de aanwijzingen die je geeft, verschillen in de kern niet, of iemand nou 4 is of 64.”

Wat vinden jullie aan lesgeven de grootste uitdaging? Anne-Maartje: “Ik vind het altijd een zoektocht waar ik me wel en niet mee kan bemoeien, omdat ik mij heel bewust ben van mijn eigen smaak en mijn eigen schrijfstijl. Ik probeer altijd duidelijk te maken aan mijn leerlingen, of dat nou mijn conservatoriumstudenten zijn of mijn kleintjes, dat wat ik zeg over hun composities voor het grootste deel subjectief is. Ze kunnen mijn aanwijzingen gebruiken, maar het hoeft niet per se.”

Remy: “Voor mij is de lijn in iemands ontwikkeling de grootste uitdaging. Soms kun je twee maanden in een bepaalde richting werken, en dan maakt je leerling ineens een sprong een andere kant op. Het is een leuk spel om daarmee om te gaan. Ik vraag dan: zullen we eerst deze basis afmaken, voordat we op een ander terrein de diepte ingaan? Maar je wilt nooit tegen iemand zeggen dat hij of zij ergens nog niet klaar voor is, want zo werkt muziek niet.”

Anne-Maartje: “Voor pianolessen zijn vele lesmethodes ontwikkeld, maar bij compositieles moet je het wiel zelf uitvinden. Aan de HKU doe ik onderzoek naar hoe je compositorische vaardigheden kan integreren in reguliere muziekeducatie. Wat we met Stichting In de Knop doen, kan ik daarvoor goed gebruiken. Onze inzichten delen we graag met iedereen. Dit is niet een ei waar wij op zitten. Het is een vogeltje dat de wereld in mag.”

Liefde voor (nieuwe) muziek

Waarom is het belangrijk dat het de wereld in gaat? Anne-Maartje: “In muziekeducatie zijn we eraan gewend geraakt dat we vanaf les 1 precies moeten doen wat iemand anders voorschrijft. Ik ben er heilig van overtuigd dat je de muziek beter snapt, de muzikale vorm beter ziet en ook meer respect hebt voor de noten, als je vanaf je eerste muziekles ook met compositie bezig bent, omdat je dan weet hoeveel moeite iemand daarin heeft gestopt.”

Remy: “Daarnaast maak je ook mensen van de namen die bovenaan het blaadje staan.”
Anne-Maartje: “Een paar jaar geleden speelde ik Beethoven met een meisje van vijf. Zij vond dat fantastisch. Op een gegeven moment kwam ze op les en zei ze: ‘Jij had toch verteld dat Beethoven doof is?’ Toen ik vertelde dat het nu niet meer uitmaakte omdat hij al lang dood was, werd het heel stil. Langzaam welde er een traantje op in dat oogje. ‘Wat, is ie dood?’ Voor haar was Beethoven echt een levend iemand geworden.”

Remy: “Ik denk ook dat er meer liefde voor nieuwe muziek komt, als je muziekstudenten van alle leeftijden ook compositieles gaat geven. Dan gaat nieuwe muziek veel meer leven. Dat is geen overbodige luxe. In Nederland is er bizar genoeg geen enkel conservatorium waar het verplicht is om op je eindexamen nieuwe muziek te spelen. Maar wie ermee in aanraking komt, vindt het wel heel leuk.”

Dus tegen alle componisten die dit lezen kunnen we zeggen: Als je nu compositieles gaat geven aan kinderen, komt er later een groter publiek voor nieuwe muziek? Remy: “Absoluut! En niet alleen meer publiek. Het zorgt ook voor betere spelers van je muziek. Als je mensen van jongs af aan al bekend laat worden met de klankwereld van nieuwe muziek, krijg je betere uitvoeringen van je stukken.”