De stoute schoenen aan

Het Matangi Quartet wilde tijdens de lockdown niet bij de pakken neerzetten. De musici besloten zich te storten in het nieuwe online-muziekleven. Maar het moest uitstijgen boven simpelweg musiceren voor microfoon en camera. “Tijdens de eerste lockdown kwamen we al snel tot de conclusie dat online-kunstenaarschap meer zou kunnen betekenen dan thuis leuke filmpjes maken of zielig gitaar gaan zitten spelen. Toen bedachten we ons project #90seconds. We lieten ons inspireren door de roman Melodien van Helmut Krausser, over 26 verloren gewaande ’geheime melodieën’ met helende krachten, die de mensheid kunnen verlossen van alle pijn. We wilden 26 componisten zo ver krijgen voor ons een strijkkwartet met een helende melodie te schrijven.”

“We trokken de stoute schoenen aan en hebben 35 componisten aangeschreven die we helemaal te gek vinden. Ook internationale beroemdheden hebben we benaderd. De respons overrompelde ons. Chick Corea stuurde binnen een minuut een reactie! En die was positief. De volgende ochtend mailde hij ons de opname van een walsje dat hij had ingespeeld op zijn piano. We moesten het zelf maar arrangeren en uitschrijven voor strijkkwartet.”

Waarom 90 seconden? “We vroegen ons af: wat is de optimale lengte voor een online-video? Ik las een groot Amerikaans onderzoek waarin was uitgezocht hoe lang iemand achter zijn computer of telefoon naar een filmpje blijft kijken dat hem bij het begin gelijk pakt. Daar kwam uit dat de meeste kijkers het in elk geval 90 seconden volhouden.”

Een videoclip is geen strijkkwartet. Kan een componist iets fatsoenlijks schrijven binnen de beperking van anderhalve minuut? “Er zijn niet veel korte stukken. Je hebt natuurlijk Webern. En Beethoven heeft voor één van zijn late kwartetten een deel van 2,5 minuut gecomponeerd, maar dat is alsnog een volle minuut langer. Ons project was dus een waagstuk. Maar het pakte goed uit. Het was voor ons verrassend dat de componisten in staat waren zulke goede en uiteenlopende stukken te schrijven.”

“Binnen drie weken hadden we al acht stukken op de plank liggen. Maar we hadden geen geld kunnen werven. Van het Fonds Podiumkunsten ontvingen we nog geen structurele subsidie. We zijn daarom een actie gestart op het online-crowdfundingsplatform Voor de Kunst, waar de Gemeente Den Haag meebetaalde aan Haagse projecten. Het bleek een succes! Daardoor konden we alle componisten goed betalen. Ik was opgelucht, want ik vind eerlijke betalingen in de kunsten essentieel. In eerste instantie moesten we onze componisten laten weten dat we mogelijk geen honorarium konden overmaken. Maar dat bleek geen beletsel. Componisten wilden met nieuwe stukken echt troost bieden in die moeilijke tijd. Wij kregen overwegend positieve reacties.”

“We hebben de NTR benaderd en die waren meteen enthousiast dat ze in een concertloze tijd iets konden opnemen. Ze hebben uiteindelijk alle 26 stukken gefilmd. Je kunt de opnames terugzien op YouTube.”

De grote verrassingen

Wat waren de grote verrassingen? “Ik was enorm verrast door het stuk van Robin de Raaff, die als componist vooral langere werken componeert. Wat zou hij kunnen zeggen in 90 seconden vroeg ik mij af? Het is een ongelooflijk stuk geworden, dat me heel erg raakt, bijna niet te spelen, maar al onze inspanningen meer dan waard.”

“Osvaldo Golijov, die ik niet persoonlijk kende en out of the blue een mail had gestuurd, wilde ook meedoen. Maar hij had de opdracht niet begrepen en kwam met een stuk van zes minuten aanzetten. De intro was ongeveer 90 seconden. Die mochten we van hem los opnemen. Maar we hebben nu ook een prachtig stuk van zes minuten van hem! We hebben het vorig jaar voorgespeeld aan Manfred Eicher van ECM, waarvoor we stukken van Wolfert Brederode hebben opgenomen – de cd komt volgens mij rond september uit. Eicher raakte van Golijovs stuk in een halleluja-stemming.”

“Ook Chiel Meijering heeft mij enorm verrast. Hij heeft al veel voor ons geschreven, zoals Candy Box voor ons tienjarige jubileum. Vaak geeft hij zijn composities een sterke ritmische drive. Ik dacht dat we een catchy stuk zouden krijgen, maar hij schreef in mijn ogen een van de mooiste en meest lyrische melodieën van onze cyclus!”

“Joey Roukens stuurde ons zelfs drie stukken. We mochten kiezen.”

Hoe is het om met levende componisten te werken, die iets terugzeggen als je hun muziek speelt? Vertellen zij precies hoe het moet klinken? “Dat is heel afhankelijk van de componist. Bij sommige componisten krijg je veel vrijheid. Anderen zeggen precies hoe het moet klinken. Jacob ter Veldhuis weet hoe hij zijn muziek wil horen - hij heeft een fantastische #90seconds-stuk geschreven. Hij is een perfectionist die blijft nadenken hoe hij zijn composities kan verbeteren. Voor ons componeerde hij eerder een prachtig stuk voor strijkkwartet en tabla: Serendipity. Nadat we het een paar keer hadden uitgevoerd besloot hij meerdere pagina’s te schrappen. We vonden het jammer, maar het is zijn stuk wel ten goede gekomen. Louis Andriessen ging nog rigoureuzer te werk. Wij wilden 25 jaar na de opname van het Schönberg Kwartet een nieuwe opname maken van zijn strijkkwartet Facing Death. Wij hebben met hem eraan gewerkt. Toen besloot hij een coupure van maar liefst acht minuten te maken.”

“Nieuwe muziek spelen beïnvloedt ook de manier waarop we naar oudere muziek kijken. Als je van levende componisten vrijheid krijgt om waar het kan een eigen stempel op de muziek te drukken, dan neem je ook ineens bij Haydn meer je eigen ruimte. Je moet durven loskomen uit de gevangenschap van de gedrukte noten.”

Blijven jullie de #90seconds-composities spelen? “Zeker. We hebben Kate Moore’s bijdrage geprogrammeerd voor het najaar. De #90seconds-stukken spelen we ook graag als toegiften. En we hebben nu een mooie stapel composities waar we uit kunnen putten als we worden gevraagd om iets korts te spelen op radio of tv.”

“In interviews vroegen ze ons vooral naar de bekende namen uit het buitenland. Dat blijft mij telkens weer verwonderen. Want de Nederlandse stukken doen daar natuurlijk niet voor onder. We lijden in ons muziekleven aan een Calimero-syndroom. Volkomen onnodig. In de Olympische spelen winnen we veel gouden, zilveren en bronzen medailles. Daarover verbazen we ons niet. Ook onze Nederlandse componisten kunnen internationaal helemaal meekomen. Er worden veel fantastische stukken geschreven. Die verdienen meer aandacht en een groter podium!”