Atmosphères (1961) is een van de eerste werken waarin hij gebruikmaakt van micropolyfonie, waarin dicht bij elkaar bewegende melodielijnen complexe klankwolken vormen. Het is deze muziek die een zinsbegoochelende tocht door ruimte en tijd begeleidt aan het einde van Stanley Kubricks 2001: A Space Odyssey.

Enno Poppes orkestwerk Hirn (2021) is door zijn verschuivende klankvlakken enigszins verwant aan de ‘vroege’ Ligeti. De hersens (‘Hirn’) verbindt hij niet alleen aan nadenken en overdenken (de ‘Duitse traditie’), maar ook aan de ziel, trance en opwinding. Hans Abrahamsen bewerkte de drie laatste delen van de Gitanjali-hymnen, een pianowerk van de Deense, laat-romantische Rued Langgaard, voor orkest. Langgaards vrijwel vergeten muziek was voor Ligeti een grote ontdekking.

Musici

• Radio Filharmonisch Orkest
• Elena Schwarz dirigent
• Carolin Widmann viool

Werken

• Hirs - bron (In opdracht van NTR ZaterdagMatinee) (wereldpremière)
• Ligeti - Vioolconcert
• Poppe - Hirn (Nederlandse première)
• Langgaard - Drie stukken uit Gitanjali-hymnen (bew. H. Abrahamsen) (Nederlandse première)
• Ligeti - Atmosphères

De programmatoelichting over Bron

Rozalie Hirs onderzoekt in woord en klank de adem van het leven. Als componist en dichter – vorige maand werd ze met de Jan Campert-prijs van de Gemeente Den Haag onderscheiden – streeft ze ernaar, haar waarneming in organische structuren om te zetten. Haar werk is tegelijk meditatief, intuïtief en uiterst geconstrueerd, al benadrukt ze dat de rekentechnieken die ze voor de toonhoogtes gebruikt uitsluitend als gereedschap dienen. Ze beschouwt een geslaagd muziekstuk als een helend en verrassend geheel waarin de luisteraar zichzelf kan zijn én een transformatie kan ondergaan. Misschien past de titel bron niet alleen bij haar gloednieuwe orkestwerk, maar ook bij haar benadering als kunstenaar.
Twee componisten van wie Rozalie Hirs veel leerde zijn Louis Andriessen, bij wie ze aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag studeerde, en de Franse spectralist Tristan Murail, die haar tijdens haar promotieonderzoek bij Columbia University in New York begeleidde. Naast deze twee 'muzikale vaders' liet ze zich inspireren door György Ligeti, die ze in Hamburg bezocht en geregeld per telefoon sprak. Het zijn vooral Ligeti’s precieze werkwijze en extreme opvattingen die haar zijn bijgebleven.
In bron laat Hirs haar harmonieën door een akoestisch prisma gaan, waardoor de basisakkoorden in nieuwe, rijke akoestische kleuren breken. Ze bouwt hiermee voort op eerdere orkestwerken zoals roseherte uit 2008 en ahutoru uit 2022. De klankwereld van bron omschrijft ze als gevatiminning en weelderig, terwijl de muzikale bewegingen op natuurlijke verschijnselen als golven en windvlagen geënt zijn. Door de lang aangehouden akkoorden krijgen de orkestmusici alle ruimte om de opgeschreven toonhoogtes op elkaar af te stemmen en de luisteraar onder te dompelen in een nieuwe klankwereld.
bron is opgedragen aan de nagedachtenis van György Ligeti. Rozalie Hirs ervaart het orkest dat bron speelt als een levend organisme. Ze benadrukt dat het domeingerre klankkater van haar muziek prima kan samengaan met verrassingsmomenten voor de luisteraar: onverwachte beelden die plotseling opduiken, flarden van herinneringen bij een fluitsolo, of nog het besef van je eigen hartslag bij het volgen van de pauken.

Michel Khalifa