De loopbaan van Vernon Chatlein begon in Nederland bij Kuenta i Tambu, KiT, de meest enerverende percussieband van Nederland. “Dertien jaar geleden belde Roël Callister mij om te vragen of ik mee wilde spelen op een festival in België. Het begin van een nieuwe periode. Al met al heb ik zes jaar lang in KiT gespeeld, dat begon als een muziekgroep voor kinderen, toen nog akoestisch met traditionele percussie uit Curaçao, grupo ritmiko noemen ze het ook wel. Qua ritmiek zit het dicht bij Muzik di Zumbi en Tambú.’

Wat is eigenlijk Muzik di Zumbi?

Voor de herkomst van deze muziekstijl uit zijn geboorteland Curaçao moeten we terug naar de tijd van de slavernij. ‘Het landhuis, waar de shon (slavenhouder) woonde, stond op een berg om goed overzicht te hebben op de plantages. Na een dag werken kwamen de tot slaafgemaakten in het holst van de nacht samen om te ontspannen en muziek te spelen. De geluiden van de trommels en mondbogen kwamen fragmentarisch in windvlagen voorbij. Het was natuurlijk pikkedonker, dus niemand zag wat er beneden gebeurde. De huisslaaf zei tegen de shon dat het geluiden waren van de zombies, de levende doden. Muzik di Zumbi, wordt ook wel Muzik di Biento (muziek van de wind) genoemd.’

“In 2015 ben ik gestopt met KiT en ben ik samen met metaldrummer Koen Herfst gaan spelen. Als het duo 3meets2 hebben we in 2016 ons album World uitgebracht: een combinatie van latinpercussie en heavy metal drumming. Daarna heb ik veel theaterproducties gedaan en met andere muzikanten samengewerkt.”

Vernon Chatlein’s Elements is zijn eerste jazzproject, waarvan de EP Inner silence in 2013 uitkwam. “Dat was toen ik nog op het conservatorium zat, dat ik overigens niet heb afgemaakt. Het was niet zo’n hele goeie klik, maar ik heb wel twee jaar veel geleerd over muziektheorie.”

Het onderzoek op Curaçao

Vernon kreeg voor zijn onderzoek naar de stemmen uit het verleden een beurs van Fonds voor Cultuurparticipatie en werkte samen met Stichting Nowhere uit Amsterdam. Hij ging ernaar toe om de Muzik di Zumbi in kaart te brengen, aan de hand van bestaande geluidsopnames en door met de beoefenaars van het genre persoonlijk in gesprek te gaan. “Het leek me wel wat om een half jaartje naar Curaçao te gaan. De pandemie brak toen net uit. Het was fijn om met mijn gezin daar te zijn, maar mijn onderzoek stagneerde omdat ik bij niemand langs kon gaan, ik ben wel de archieven ingedoken.”

In het NAAM (National Archaeological Anthropological Memory Management) vond Vernon veel documentatie over Curaçao. “Daar heb ik veel informatie gevonden over Muzik di Zumbi en over instrumenten als de benta (mondboog) en hoe ze gemaakt zijn. Er is ook materiaal van de internationaal vermaarde groep Issoco die de destijds vergeten Muzik di Zumbi in de jaren 70-90 een boost gaf. Het werd zelfs een hype. Ook in Nederland waren er groepen die Muzik di Zumbi gingen spelen.’

Vernon bezocht allerlei geluidsarchieven, waar alles nog stond opgeslagen op cassettebandjes. Daarvan heeft hij er veel gedigitaliseerd. Een belangrijk archief was Zikinzá, een collectie van ongeveer 1.400 veldopnames met stemmen van Afro-Curaçaoënaars over hun leven, hun gewoontes, hun liederen (wiegeliederen, werkliederen), anekdotes, mythen en legendes.

“Grappig genoeg werd dit geïnitieerd door een Nederlandse pater, pater Brenneker, die helemaal verliefd werd op de cultuur. Hij zag dat de ontwikkeling van Curaçao door Shell (en de behoefte aan brandstof in de Tweede Wereldoorlog) in een spoedversnelling kwam: modernisering, radio, showbusiness, muziekopnames. Mensen gingen niet meer planten, hadden geen boerderijtjes meer, maar supermarkten en import. Die oude cultuur dreigde onder te sneeuwen door de globalisering.”

“Pater Brenneker voelde zich genoodzaakt om zoveel mogelijk te documenteren. Samen met de antropoloog, dichter en verhalenverteller Elis Juliana is hij zes tot zeven jaar lang van deur tot deur gegaan om opnames te maken. Richenel 'Muz' Ansano (voormalige directeur van NAAM) heeft ervoor gezorgd dat deze opnames gedigitaliseerd en gecategoriseerd werden. Samen met hem en mijn onderzoeksbegeleider en goede vriendin musicologe Dr. Charissa Granger heb ik gekeken naar de betekenis van die liederen en verhalen, ook met de ouderen op het eiland. En heb ik een selectie gebruikt voor de composities van Chatlein i su Zumbi.”

To sample, or not to sample

“Ik wilde een podium geven aan die stemmen. Veel mensen weten ervan, maar niemand weet waar het vandaan komt. Sommigen vinden dat we weg moeten blijven van het slavernijverleden. “Jij bent toch geen slaaf, ik ben geen slaaf, ik wil het er niet meer over hebben.” Dat is gewoon de onverwerkte pijn die er nog zit, ze nemen er liever afstand van. Er zijn ook artiesten uit de hiphopcultuur die deze opnamen gebruiken als samples. Je pakt dan een fragmentje dat je een beetje tweakt en je zet het in een loop met een koortje en beats.”

“Ik gebruik een andere manier van sampling, in de aanvraag noemde ik het ook to sample, or not to sample.’ Om uit te leggen hoe Vernon de samples heeft gebruikt voor zijn composities gebruikt hij metaforen als landschap of een huis. ‘Het huis en het fundament staat er, en ik ga het inrichten.’ Uiteindelijk gaat het om het verhaal. Het is in het Papiamento dus niet iedereen zal het begrijpen. Er zijn ook liederen en verhalen in het Guene (een uitgestorven taal, die West-Afrikaanse tot slaafgemaakten onderling spraken). ‘Ze kwamen natuurlijk niet uit dezelfde stammen, ik snap er zelf niks van, maar er is genoeg onderzoek naar gedaan waar het liedje over gaat. Soms vertellen ze een verhaal in het Papiamento en dan zingen ze het lied in het Guene.”

De vruchten van het onderzoek

“Eerst heb ik de theatervoorstelling Zinkinzá gemaakt, een multidisciplinaire vertelling met live muziek, maar door corona moest ik het anders aanpakken. Ik heb het moeten reduceren tot twee mensen, een verhalenverteller en ik, twee technici: licht- en een geluidstechnicus en videobeelden op het scherm.”

“Ik had zoveel muziek geschreven, dat ik er nóg een voorstelling mee kon vullen en dat is Imershón geworden. Je wordt immersed (ondergedompeld) door die stemmen van vroeger en door die geschiedenis en het leven. In een cirkelopstelling vertel ik verhalen, speel ik de instrumenten en hoor je de stemmen uit het verleden via de speakers die surround zijn opgesteld. De band Chatlein i su Zumbi komt voort uit Imershón, maar staat de muziek voorop.”

“Ik gebruik de piano om te componeren en dan schrijf ik de akkoorden, de melodieën en de baslijn uit. Ik houd van baslijnen want die bepalen welk ritme ik speel. Er zitten zoveel verschillende ritmes en combinaties in bijvoorbeeld in een 12/8 maatsoort.”

De audio-opnamen zijn soms 20 secondes of 3 minuten, van belang is dat ze helemaal te beluisteren zijn, inclusief ruis. Vernon peinst er niet over om de kwaliteit van de tapes te verbeteren. “Die nostalgie en die rauwheid is magisch en raakt je ziel. Dat is het idee van to sample or not to sample.”

Publieksparticipatie

Het viel me altijd op dat Vernon veel gebruik maakt van publieksparticipatie. Heeft dat te maken met zijn achtergrond als theatermaker?

“Met Chatlein i su Zumbi ga ik dat wel minder doen, maar het idee van die ronde opstelling bij Imershón is dat we samen muziek maken. Je kunt namelijk heel makkelijk alleen maar in je hoofd zitten. Die liederen zitten diep in het onderbewuste en om ze weer op te roepen moet je ze met je lichaam voelen, zoals bij de werkliederen. Dat is ook de reden dat ik wil dat de mensen meedoen, meebewegen, meeklappen. Eigenlijk is het gewoon één, holistisch, onze voorouders deden dit gewoon zo. Met de modernisering zijn de muziek, dans en de verhalen van elkaar los komen te staan.”

Doorgeven aan volgende generaties

“Imershón en Zikinzá vallen onder de reeks ‘Voices from Letters’, Vernon's brainchild. Dat staat voor voices from the past, letters to the future; letterlijk stemmen die een boodschap sturen naar toekomstige generaties. Het zijn belangrijke en interessante verhalen die bovendien connected zijn met de wereldgeschiedenis. Ik wil daar een educatief project van maken, Muzik di Zumbi, zodat er op Curaçao ook meer kennis en waardering voor kan komen. Ik heb ook video’s gemaakt om te laten zien hoe bijvoorbeeld een benta en andere instrumenten bespeeld wordt.”

“Het is belangrijk om niet op je muziek te gaan zitten. Heel veel componisten op het eiland hebben hele mooie composities gemaakt die nooit zijn uitgebracht. Vooral de muziek uit de jaren 80 moet naar deze tijd komen. Anders blijf je haken. Daarom wil ik naast mijn muziek ook mijn scores uitbrengen.”