Tera de Marez Oyens Prijs: winnaars

De prijs werd twee jaar na het overlijden van Tera de Marez Oyens (19932-1996) ingesteld door haar weduwnaar Marten Toonder en haar kinderen. Aanvankelijk bestond deze uit een compositieopdracht gekoppeld aan een uitvoering. In 1999 werd de eerste oproep tot deelname geplaatst. Het ensemble dat de opdracht mocht geven bestond uit Lydia Forbes en Danny Tunick. Zij kozen voor Rocco Havelaar. Hij componeerde de Sonate voor viool en slagwerk uit twee delen, die zij in 2001 in de Posthoornkerk te Amsterdam in première brachten.

De tweede keer ging de prijs naar het KAIDA Trio, met een opdracht voor Calliope Tsoupaki. Zij componeerde een Trio voor fluit, basklarinet en piano, geïnspireerd op ‘De bloem van het strand’, een kort verhaal van de Griekse schrijver Alexandros Papadiamantis (1851-1911). De première vond plaats de in de Uilenburger Synagoge te Amsterdam in 2002.

Daarna bleef het een aantal jaren stil. Pas tijdens de Nederlandse Muziekdagen van 2009 werd de onderscheiding voor de derde keer toegekend. Dit keer betrof het puur een compositieprijs, die werd toegekend aan Natalia Domínguez Rangel. Zij componeerde Song Cycle: Miniatures for soprano and four musicians voor sopraanstem en fluit, contrabas, percussie en harp. Het stuk werd in september 2010 in première gebracht tijdens het openingsconcert van de Gaudeamus Muziekweek. Het Nieuw Ensemble en sopraan Charlotte Riedijk werden gedirigeerd door Bas Wiegers.

Christiaan Richter was in 2011 de vierde winnaar, met zijn compositie Unable voor het Leo Smit Ensemble. Deze werd uitgevoerd tijdens het Festival Nederlandse Kamermuziek. Met financiële steun van de Stichting Tera de Marez Oyens Fonds kon hij zijn bachelorexamen aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag besluiten met het avondvullende Infraconscious. Hij componeerde het als in memoriam voor Henk Alkema, voor een bezetting van koor, orgel en orkest. Het werd op 29 juni 2021 voor het eerst uitgevoerd in de Grote Kerk van Den Haag, onder leiding van Manoj Kamps.

Tera de Marez Oyens Prijs: genomineerden

Vanaf 2016 is de prijs bedoeld voor recent in Nederland afgestudeerd componeertalent. Hij wordt uitgereikt in het kader van de Gaudeamus Muziekweek en biedt alumni van Nederlandse conservatoria een mogelijkheid de stap tussen opleiding en beroepspraktijk te overbruggen. Dat eerste jaar werd geen eerste prijs toegekend, twee jaar later won Remy Alexander met zijn compositie Drifting voor sopraan en sopraansaxofoon.

Alexanders nieuwe stuk me ander voor marimba solo zou in première gaan tijdens de Gaudeamus Muziekweek van 2020, maar corona gooide roet in het eten. Tijdens het lunchconcert op 10 september wordt het alsnog aan het publiek voorgesteld. Percussionist Reggy van Bakel tekent voor de uitvoering, daarnaast klinken de stukken van de vier genomineerden.

De jury bestaat uit de componisten Vanessa Lann en Anne-Maartje Lemereis; Coen Stuit, artistiek leider van het Ricciotti ensemble en Shane Burmania, programmeur van het Korzo Theater in Den Haag. Tijdens het juryberaad speelt Van Bakel het marimbastuk Nam San van Tera de Marez Oyens.

Er waren 23 geldige inzendingen van alumni van zeven verschillende conservatoria. Twee van de genomineerden komen van het Conservatorium Amsterdam. Nuno Lobo (Porto, 1996) voltooide hier zijn master en is geïnteresseerd in interdisciplinaire artistieke formats. Hij verdiepte zich bij Rafael Reina ook in de geheimen van de karnatische muziek. Hij werd genomineerd met Necrotic Birds voor twee piano’s.

Soheil Shayesteh (Teheran, 1989) voltooide in 2013 een bachelor industrial engineering aan de Tehran Azad University. Van 2018 tot 2020 volgde hij een masterstudie elektronische muziek aan het Conservatorium van Amsterdam. Hij speelt tevens viool en kamancheh, een Perzisch strijkinstrument met een lange hals. In zijn muziek verkent hij de raakvlakken tussen hedendaagse klassieke muziek, Perzische traditionele muziek, experimentele en interactieve elektronica, beeldende kunst en improvisatie. De jury nomineerde Zha voor kamancheh en live elektronica.

Amba Klapwijk (Rotterdam, 1996) studeerde compositie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag bij Calliope Tsoupaki, Peter Adriaansz en Cornelis de Bondt. In 2020 voltooide ze haar bachelor opleiding. Ze studeert piano bij Gerard Bouwhuis en Sepp Grotenhuis en volgt sinds 2021 de vakken fotografie en schilderen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag.

Natuur, beeldende kunst en poëzie vormen een uitgangspunt voor nieuwe compositie. Klapwijk creëerde bijvoorbeeld een installatie met 15 speakers 'als ik nu ga zal het zachter zijn', waarin instrumenten en stemmen klinken die een gedicht voordragen van de Nederlandse dichter Hans Lodeizen. Zij is genomineerd met The very lightweight thread floats in the moving air voor ensemble.

Maurick Reuser (Tilburg, 1998) studeert piano en compositie aan de Fontys Hogeschool in Tilburg, maar is ook presentator. Hij verdiept zich in Japanse cultuur en kunst en onderzoekt op dit moment de mogelijkheden om Japanse muziek en cultuur te integreren in pianomuziek.

Hij werkt daarnaast intensief als kamermusicus en begeleider van zangers en koren. In 2020 won hij een derde prijs tijdens de finale van het Prinses Christina Concours met zijn compositie Memory Lane voor klarinet, cello en piano. Reuser werd genomineerd voor zijn pianocompositie Kobucha.

Tera de Marez Oyens: de componist

In de call for scores voor de Tera de Marez Oyens Prijs 2021 werd gevraagd om werk ‘dat het publiek meeneemt in een verhaal, in zijn engagement of sfeer’ en dat uitblinkt in kwaliteit en originaliteit. Muzikale genregrenzen werden niet gesteld; ook ‘stukken met elektronica of performance elementen’ konden meedingen naar de prijs.

Met zijn brede invulling is de Tera de Marez Oyens Prijs geheel in de geest van haar naamgever. Zij had een open geest en was zelf een begenadigd pianist en dirigent. Vanuit een aanvankelijk romantisch en impressionistisch idioom ontwikkelde zij een eigen taal met invloeden uit het serialisme en de elektronische muziek. Zij componeerde een veelzijdig oeuvre van zo’n honderdvijftig stukken, waaronder ook hoorspelen, amateurmuziek en kinderopera’s.

Geboren in Velsen in 1932 als Tera Wansink ging ze op haar zestiende ging ze naar het Conservatorium van Amsterdam. Naast hoofdvak piano studeerde ze ook klavecimbel, viool en directie. Pas hierna nam ze privé compositielessen bij Hans Henkemans. Hij leerde haar transparant instrumenteren en economisch om te gaan met haar materiaal. Toen ze een moderner idioom ging gebruiken, scheidden hun wegen.

Op haar twintigste trouwde ze met haar vroegere pianoleraar Gerrit de Marez Oyens, met wie zij vier kinderen kreeg. Na hun scheiding behield ze zijn naam, ‘omdat anders niemand mij meer bij de M zou kunnen vinden’. Terwijl haar kroost opgroeide, componeerde zij verschillende kinderopera’s, zoals Dorp zonder muziek (1960) en De kapitein is jarig 1966).

Later verzorgde zij improvisatielessen voor kinderen en maakte zij hen spelenderwijs bekend met hedendaagse muziek. Ook componeerde zij voor schoolorkest en amateurs en schreef zij het leerboek Werken met moderne klanken (1978). Van 1977 tot 1987 was zij verbonden aan het Conservatorium in Zwolle, eerst als docent hedendaagse muziek, daarna – als eerste vrouw in Nederland – als hoofdvakdocent compositie.

In de jaren zestig studeerde zij elektronische muziek aan het Instituut voor Sonologie in Utrecht en hierna combineerde zij vaak elektronica met akoestische instrumenten. Dit leidde tot indringende werken als From Death to Birth II voor gemengd koor en tape (1975) en Charon’s Gift (1982) voor piano en tape.

Maatschappelijk betrokken

De Marez Oyens’ werk getuigt van een grote maatschappelijke betrokkenheid, die mede gevoed werd door haar (tweede) huwelijk met de uit Auschwitz teruggekeerde joodse schrijver Menachem Arnoni. Het grootschalige oratorium The Odyssey of Mr. Goodevil (1981) is op zijn teksten gebaseerd. Sinfonia Testimonial (1987) voor orkest, koor en tape is opgedragen aan de slachtoffers van Midden-Amerikaanse dictaturen en in 1995 componeerde ze in opdracht van de Verenigde Naties het orkestwerk Unison. 

Tera de Marez Oyens was niet alleen componist, pianist en dirigent, maar gaf bovendien talloze lezingen over hedendaagse muziek in binnen- en buitenland. En passant werkte zij aan de verbetering van de positie van componerende vrouwen. Die is helaas nog altijd niet optimaal – ook haar eigen werk staat in ons land niet vanzelfsprekend op de lessenaars.

Mooi dat jonge componisten dankzij de naar haar vernoemde prijs een springplank krijgen naar de professionele muziekpraktijk. Nog mooier zou het zijn als Tera de Marez Oyens hierdoor ook zelf als componist weer in de belangstelling komt. Haar aansprekende en gevarieerde muziek verdient het.

Thea Derks