Universele thema’s

De nieuwe voorstelling van Silbersee is gebaseerd op een indrukwekkende brief die theatermaker en schrijver Emma Lesuis schreef aan haar Surinaamse grootvader. Een brief vanuit het perspectief van haar moeder, die gebukt ging onder de heimwee naar Suriname van haar echtgenoot en de verbittering waarmee hij terugkeerde na een missie met de Nederlandse Marine in Nieuw-Guinea, waarover hij nooit iets wilde loslaten. Het uitgangspunt voor een aangrijpende voorstelling.

David, hoe ben je als componist met deze tekst omgegaan?
“Als eerste wilde ik kijken wat Bodil, Jonatan, Dirge en ik met elkaar gemeen hebben. In elk persoonlijk verhaal zijn universele elementen te vinden. Zeker als het gaat over racisme, oorlog, immigratie, huiselijk geweld, vervreemding en onderdrukking. Het zijn helaas universele thema’s, die ook in de brief van Emma aan bod komen. Die thema’s wilde ik met mijn muziek uitvergroten.”

Hoe heeft die muzikale uitvergroting plaatsgevonden?
“Belangrijke scènes spelen zich af in benauwde ruimtes, De voorstelling begint in een kast, die steeds terugkomt in het verhaal. Een andere sleutelscène speelt zich af in een onderzeeër, wat ook een soort kast is. Vanuit die motieven heb ik mijn muziek opgebouwd.”

“Ik heb geprobeerd de angst, de benauwdheid en het verdriet te vangen met diverse muzikale elementen, zoals bijvoorbeeld het ijzige geluid van een asbak op mijn gitaar, in combinatie met een reeks van vier akkoorden voor klokken in het slagwerk. Als deze klanken terugkomen in de voorstelling, hoop ik dat ze het publiek meteen terugbrengen in de sfeer van de kast.”

Muziek en tekst verweven

De musici hadden een grote invloed op de compositie. Kan je iets over jullie samenwerking vertellen?
“De musici heb ik gekozen op basis van de eerste schetsen van Emma. Jonatan kan niet alleen prachtig zingen, maar heeft als musicoloog ook onderzoek gedaan naar Centraal- en Zuid- Amerikaanse én Spaanse volksmuziek. Onze slagwerker Dirge komt uit Turkije en weet veel over verschillende ritmes van over de hele wereld.”

“Met mijn muzikale schetsen, de ritmes en melodieën van Jonatan en Dirge en de tekstinterpretatie van Bodil, zijn we de vloer op gegaan. Per scène zijn we samen met regisseur Romain Bischoff gaan kijken welk materiaal we op welke plek konden gebruiken.”

“Het is geen dichtgetimmerde, doorgecomponeerde compositie geworden. Het is een voorstelling waarin muziek en tekst zijn verweven. In de loop van de voorstelling gaat dat groeien. Soms spreekt Bodil net wat sneller, langzamer, zachter of harder, met meer of juist minder nadruk. Het is een levend ding. Wij boffen als componisten dat filmmakers, choreografen en theatermakers ons nodig hebben. Dat brengt mij veel waardevolle samenwerkingen. Deze makers luisteren met andere oren naar mijn muziek en daarmee geven ze mij nieuwe inzichten. Ik heb veel van mijn collega’s geleerd.”

Jezelf openstellen voor gemeenschappelijke wortels

Kan je iets specifieks noemen wat je van deze samenwerking geleerd hebt?
“Muziek reist de hele tijd. Muziek ontstaat vanuit een beweging in ruimte en tijd. In mijn muziek wil ik die beweging vangen, daar ben ik eigenlijk altijd mee bezig. Dat muziek universeel is, werd weer eens bewezen tijdens de voorbereidingen voor onze voorstelling. Emma introduceerde het nummer Blaka Rosoe van de Surinaamse zanger Lieve Hugo. Toen Jonatan dit nummer hoorde begon hij de melodie van het refrein meteen te zingen met een Spaanse tekst. Dezelfde melodie zat ook in het lievelingsnummer van zijn moeder.”

“Het universele van muziek vind ik een mooi gegeven in deze tijd, waarin we sterk geneigd zijn om alles in categorieën op te delen. We schieten er niets mee op om bang te zijn. Voor elkaar, voor elkaars cultuur, of om ergens over een grens te gaan. We moeten elkaar benaderen met oprechte nieuwsgierigheid en openheid. Met elkaar praten en communiceren en werken. Vooral dingen doen, dingen samen doen. Hierin loopt muziek vooruit op de samenleving. Muziek reist sneller dan politieke opvattingen, dan taal en toneel en literatuur. Voor mij is dat ontzettend inspirerend.”

“Het is alsof ik in mijn eigen tuin naar een boom sta te kijken en dan opeens begrijp wat er onder de grond allemaal gebeurt. Opeens zie ik in hoe het hele wortelsysteem werkt, en hoe alle planten in mijn tuin, maar ook ver daarbuiten, met elkaar verbonden zijn. Boven de grond is alles gekaderd, terwijl onder de grond alles met elkaar verbonden is.”

“De muziek weet meer dan wij. Het collectieve van de muziek reikt zo diep. Dat wordt duidelijk als je jezelf openstelt voor die wortels.”

Van kerkdienst naar muziektheater

Kan je iets vertellen over jouw eigen muzikale wortels?“
De eerste theatervoorstelling die ik ooit zag was een kerkdienst. Sinds mijn twaalfde ben ik nooit meer in een dienst geweest, maar toch heeft deze ervaring invloed op mijn muziek uitgeoefend. Het feit dat ik veel met de ruimte waarin muziek zich afspeelt bezig ben, en dat de ruimte veel invloed heeft op de muziek die ik maak, komt denk ik concreet daarvandaan.”

Stille Nacht is een terugkerende reeks waarin religie terzijde wordt gelaten maar wel de waardevolle betekenis van samenzijn, verstilling en meditatie wordt gekoesterd. Op wat voor manier is deze voorstelling een alternatieve nachtmis?
“Ik ben heel erg gaan inzoomen op één onderwerp en heb daar echt de tijd voor genomen, niet alleen om erover na te denken, maar om het te voelen. Verder heb ik me eigenlijk compleet vrij gevoeld in het maken van de voorstelling, en ben ik niet veel bezig geweest met het maken van een mis. Het is een voorstelling geworden die een tikje vertraagd is. We blijven in een onderwerp en dat proberen we van veel verschillende invalshoeken te bekijken en te voelen.”

In de voorstelling wordt de tekst vaak heel letterlijk verklankt. Bij het woord ‘scheurende huid’ wordt er papier gescheurd en bij het lied over de zee klinkt het ruisen van de golven en de wind. Hierdoor kreeg ik de associatie met een hoorspel. Is dat ook een inspiratiebron voor jou geweest?
“Op het moment dat je in theater de beslissing neemt om geen gebruik te maken van soundtrack maar om alles live te spelen, kom je in een werkwijze terecht die veel te maken heeft met het hoorspel. Dat is een rijke traditie, die in de tijd van muzieksoftware als Ableton en Protools steeds minder wordt ingezet. Maar voor ons is het een groot voordeel om concrete geluiden live te verklanken. Op die manier creëer je namelijk een tussengebied tussen de muziek en het verhaal. Deze geluiden zijn zowel onderdeel van het verhaal als van de muziek. Het gebied tussen geluidsontwerp en compositie is vaag geworden, het loopt veel in elkaar over. Het opzoeken van die grenzen vind ik belangrijk in muziektheater.”