Alles van bamboe

Monica Akihary (zanger en tekstschrijver) en Niels Brouwer (componist, gitarist en instrumentenbouwer) werken sinds 1997 al samen als duo Boi Akih. Ze bedenken eigen projecten, maar werken ook samen met andere musici. In 2017 vroeg Maynard R. Alfons, de dirigent en muzikaal leider van het Molucca Bamboowind Orchestra (MBO), of Niels muziek wilde schrijven voor zijn orkest. Dit was na afloop van een gezamenlijke workshop op Ambon. Ze kenden elkaar al langer. “We deden duo-concerten en een aantal stukken ter voorbereiding voor het Holland Festival met dichter Rudi Fofid en daar hebben we fluitisten van het MBO voor gevraagd.”

Niels aarzelde om de opdracht aan te nemen. Met Monica had hij een concert van het MBO in het drukke centrum van Ambon bijgewoond en gezien dat de setting niet paste bij de sfeer van de muziek. "Het was heel kwetsbaar tussen al die brommertjes." Uiteindelijk accepteerde hij de opdracht met als voorwaarde dat zijn nieuwe stuk op een mooie, rustige plek zou worden uitgevoerd. Dit gebeurde in 2019 in het bergdorpje Tuni waar Monica en Niels zes weken met het orkest hebben gewerkt. Een amfitheater van bamboe werd speciaal voor die gelegenheid gebouwd op het erf van de dirigent, dat tegen een helling ligt. Het handige was dat alle leden van het orkest uit de nabijgelegen dorpen komen. In 2022 toen Monica en Niels terug zijn gegaan naar de plek, werd het amfitheater dat door het regenseizoen was aangetast weer in rap tempo hersteld.

Krioelende visjes in helder water

Het orkest bestaat uit ongeveer 70 musici, maar het aantal kan variëren. Het orkest is verdeeld in vijf groepen van piccolofluit tot basfluit die voorzien is van een schuifmechanisme. Elke groep speelt in een bepaalde toonsoort (D, F of G) en kan dus niet alle chromatische tonen spelen. Door deze beperking was het voor Niels een gepuzzel van jewelste, en ook voor het orkest. Het resultaat, waarbij de toonsoorten elkaar doorkruisen, was voor de fluitisten totaal nieuw. "Bij elke repetitie vroegen ze zich af of het wel klopte wat ze speelden." Het resultaat beviel Niels. Omdat de fluiten Europees gestemd zijn, deed het hem denken aan de vroege polyfonie, meerstemmigheid met lange noten.

De titel 'From and to Infinity' inspireerde Niels om te denken "wij komen van ver en gaan naar een andere plek, naar een eiland, om muziek te maken.” Het stuk is ook een work in progress, voortdurend in beweging. Het doel was om het orkest uit te dagen om moderne muziek te spelen, wat soms confronterend was. De orkestleden zijn trots op het feit dat ze noten kunnen lezen, maar raakten flink in de war als er een vrije opdracht - "doe maar wat" - stond genoteerd. Het loslaten ging niet meteen goed, maar na verloop van tijd kregen de fluitisten er steeds meer plezier in. Nu bedenken ze zelf dit soort vrije elementen.

Voor Niels is het belangrijk om de musici een autonome rol te geven. Dat doet hij bij alle projecten van Boi Akih. In From and to Infinity draagt hij melodieën en thema’s aan, maar liever geeft hij globale aanwijzingen of inspireert hij de creativiteit van de musici met metaforen. Voor het fluitorkest bedacht hij bijvoorbeeld vijf kleine motiefjes, die hij vergelijkt met het krioelen van visjes in helder water. Op zijn teken komt er een grote vis die de kleine visjes als één blok doet wegschieten. Hoe dat klinkt kunnen de musici zelf invullen. “Het is veel leuker om zo over muziek te denken."

Verdwenen talen

From and to Infinity bestaat uit vier delen: The Sea, Dryland, The City en Joy. Binnen deze delen varieert de muziek van behoorlijk abstract tot grijpbare muziek met een duidelijke melodische lijn en ritmiek, liedjes. De orkestleden zijn dol op zingen, dus deden vooral deze liedjes het goed, “binnen vijf minuten had je een superkoor”.

Aanvankelijk was de zang tekstueel, en de tweede keer in 2022 was er meer sprake van improvisatie in de vocalen van Monica. Ze zingt meestal in haar vooroudertaal Haruku, een taal die aanvankelijk niet bekend was bij de jonge generatie. Dat is veranderd. De eilandbewoners doen er nu ook zelf onderzoek naar en gebruiken die taal in nieuwe gedichten. Toen Monica en Niels in 2019 op Ambon waren, gaven ze een interview aan de Indonesische pers om het belang te benadrukken van de verdwenen talen van de verschillende eilanden. Naast Haruku, zingt Monica voornamelijk in het Engels, omdat Boi Akih naar een internationale uitstraling streeft, die ook past bij de musici in Nederland waarmee ze werkt, zoals blokfluitist Dodó Kis uit Hongarije en koraspeler Sekou Dioubate uit Guinee. Zij spelen ook mee in de première van de nieuwe versie van From and to Infinity in het Orgelpark.

Aangestuurde instrumenten

In zijn nieuwe versie kon Niels profiteren van de mogelijkheden van het Sauer orgel en Utopa Barok orgel in het Orgelpark, die een geavanceerd aansturingssysteem hebben. "Je kunt de orgels aansturen met je laptop, ze vervangen als het ware het fluitorkest." Ook nieuw is de toevoeging van de gender (gamelaninstrument), "hij gaat mee vanwege de andere (niet-Europese) toonladder. De Balinese gamelanmeester I Made Subandi, waar we al vaker mee hebben gewerkt, speelde mee tijdens de tweede uitvoering op Ambon" aldus Niels. Volgens Subandi zit de schoonheid in de dissonantie door de trillingen die vrijkomen als hij samenspeelt met de bamboefluiten. Niels heeft de gender zo bewerkt dat het instrument via de laptop met hamertjes automatisch kan worden bespeeld.

In het Orgelpark gaat hij gitaarspelen met de gender, “geen noot op de gitaar klinkt hetzelfde naast de gender”. Is het zoekproces nu achter de rug? “Nee, ik blijf zoeken, maar ik krijg er wel meer grip op. Voor mij is het van belang dat ik niet meer zoveel waarde hecht aan onze chromatische 12-toonsladder, die door mensen is bedacht en geen natuurwet is. Het is sowieso goed om open te staan voor andere denkbeelden.” De Digitale Hyperorgel speeltafel, die speciaal ontwikkeld is voor het Orgelpark en het Utopa Barok orgel en het Sauer orgel aanstuurt, wordt afgewisseld met het orgelspel van Nora Mulder. De uiteindelijke montage is nog een verrassing. “Daar hebben we vier dagen vóór het optreden de tijd voor. Sommige dingen moeten we ter plekke uitproberen.”

Niels wil het hier ook zo vrij mogelijk houden door alleen voorwaarden te stellen en maar een klein beetje te sturen. “Als ik het echt niet goed vind, dan grijp ik in. Ik heb veel ideeën waarvan heel veel gaat afvallen, daar blijft iets van over wat de vorm wordt.” De beslissingen die hij neemt als componist, laat hij bepalen door de musici. “Ik werk op deze manier ook altijd samen met Monica. Ik ga ervan uit hoe zij wil zingen en laat soms wat voorbeelden horen.” Voor Monica zijn de gedichten en teksten een speelveld waarmee ze dingen kan uitproberen door bijvoorbeeld woorden uit te rekken, te herhalen, of met een andere intentie te zingen.

Daarbij benadrukt Niels dat elk stuk een ongoing progress is, elk volgend concert zal weer anders klinken. "Sowieso wil ik niet twee keer hetzelfde doen. Het enige is dat we nu meer en meer begrijpen waarom we de dingen doen zoals we doen, maar ik vind het leuk om het proces te laten bepalen wat het wordt.”